سبک زندگی 11- شاد زیستن

به نام خداوند خنداننده و گریاننده

قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُون

درآمد

دین مبین اسلام، دین افراط و تفریط نمی‌باشد، بلکه رعایت شأن تعادل از مهم‌ترین شاخصه‌های آن است. اسلام با این که دین لذت‌گرایی مطلق نیست، انزوا و محرومیت از مواهب الهی را بر نمی‌تابد. شادی و شادمانی مشروع از جمله مواهب الهی است.

مفهوم شادی و اندوه

شادی و سرور یعنی خوش‌حالی و خوش‌حال ‌گشتن. واژه مخالف شادی، غم و اندوه می‌باشد که به گرفتگی دل معنا شده است.(معین:1388)

شاد زیستن در آموزه‌های دینی

 دین مبین اسلام که معارف آن از طریق پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) به ما رسیده، با هرزگی، بزه‌کاری و پوچ‌گرایی مخالف است ولی راه‌های رسیدن به لذت‌های مشروع و ماندگار را ارائه می‌کند که به خاطر رعایت اختصار به مواردی از آن اشاره می‌شود :

1.   نعمت خداوندی شایسته شادمانی مؤمنین 

خداوند متعال در قران کریم فرموده است: "(تو اى پیامبر) بگو که شایسته است به فضل خدا و به رحمت او خرسندى کنند، که فضل و رحمت خدا بهتر است از آنچه جمع مى‏کنند."

آموزگار بشریت، رسول اکرم(ص) در وصیت خود به علی(ع) فرموده است :

خداوند به حکم و فضل خود، آسایش و شادمانی را در یقین و خشنودی از مقدرات قرار داد.

رضا بده از جبین گره بگشای

که بر من و تو در اختیار نگشاده است

2.   امید، نشاط و ادخال سرور ره‌آورد مسلمانی 

امید، حسن ظن، خوش‌خلقی، مهرورزی و انبساط خاطر از ره‌آوردهای مسلمانی و مسلمان‌زیستن است.

پیامبر متبسم: پیامبر گرامی اسلام(ص) در غیر اوقاتى که قرآن بر او نازل می‌شد، و یا موعظه می‌کرد، از مردم تبسمش بیشتر بود. و گاهى که خنده می‌کرد بدون قهقهه بود.(سنن‌النبی)

صدفه، شادی‌بخش دل‌ها:از آن حضرت روایت شده است که فرمود: صدقه را فراموش نکنید که ده خاصیت دارد، پنج تا در دنیا و پنج تا در آخرت، اما در دنیا: مال و بدن را پاک مى‏کند، داروى بیماران، و شادى‏بخش دلها، مال را زیاد و روزى را وسیع مى‏کند،... .(نصایح،ص 301)

مؤمن و منافق: آن حضرت فرمود: مومن خوش‌برخورد و بذله‌گو و منافق، اخمو و خشم‌جو است.

علی و شادمانی: على علیه السّلام فرموده است: فرح و شادمانى باعث بهجت و انبساط روح و مایه تهییج وجد و نشاط است.

آنجا که سخن از فعالیتهای اجتماعی و معاشرت با مردم است، اسلام چهره شاد و متبسم را می‌پسندد.

چهره مؤمن: از معصوم(ع) نقل شده است که فرمود: مؤمن شادی‌اش در چهره و غمش در نهان است.

خوشمزگی: حضرت امام باقر(ع) فرمود: خدای عز و جل آن کس که در میان جمعی شوخی و خوشمزگی کند دوستش دارد در صورتی که فحشی نباشد.

گفتم هوای میکده غم می‌برد ز دل

گفتا خوش آن کسان که دلی شادمان کنند

شادمانی محبان اهل بیت: امام صادق(ع) فرمود: خدا رحمت کند شیعیان ما را که از زیادى گِل ما به وجود آمده و با آب محبّت ما خمیر شده‏اند، در غم ما غمگین و در شادى ما شادمانند.

حسنه تبسم: امام صادق (ع) فرمود: هر که از چهره برادر مؤمنش گرد و غبار غم بزداید خدا براى او ده حسنه مى‏نویسد، و کسى که بر چهره برادرش تبسّم زند براى او حسنه‏اى است.

خنده مسیح: حضرت امام کاظم علیه‌السلام فرمود: یحیى بن زکریا علیه‌السلام این گونه بود که گریه می‌کرد و نمی‌خندید، و عیسى بن مریم علیه‌السلام این گونه بود که هم می‌خندید و هم گریه می‌کرد، و آن‌چه عیسى علیه‌السلام می‌کرد بهتر بود از آنچه یحیى علیه‌السلام می‌کرد.

توضیح : قطعا حضرت عیسی(ع) و هم‌چنین حضرت یحیی(ع) مامور به امر الهی بودند. پیام این حدیث توصیف غم و شادی در دل و چهره مؤمن است که روایت آن نقل شد.

تبسم=عبادت: امام باقر(ع) فرمود: هیچ عبادتى مانند خوشحال کردن مؤمن نیست.

3.   عوامل ایجاد نشاط

عوامل مختلف مادی و معنوی در ایجاد و استمرار نشاط و شادی نقش داردند. از جمله :

الف- عوامل روحی و اعتقادی شامل :

1.   ارتباط با او که می‌خنداند و می‌گریاند

خداوند در قرآن مجید می‌فرماید "أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب"

آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى‏یابد! "(الرعد-28)

دل که آرام گیرد به یاد خدا

به غیر خدا دل ببندد چرا (نگارنده)

تو با خدای خود انداز کار و دل خوش دار

که رحم اگر نکند مدعی، خدا بکند

2.   رضایت‌مندی(رضیً بضائک)

از حضرت علی(ع) نقل شده است که فرمود : کسی که راضی به قضا است، زندگی‌اش خوش است.

انسان موحد، تسلیم خدا و مقدرات او و موجودی مثبت‌نگر و اهل فال نیکوزدن است.

منم که شهره شهرم به عشق‌ورزیدن

منم که دیده نیالوده‌ام به بد دیدن

وفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیم

که در طریقت ما کافری است رنجیدن(حافظ)

3.   عمل به وظیفه

نفسِ عمل، برخاسته از انگیزه و خواست درونی است. انجام عمل در چهارچوب مسئولیت‌پذیری که به مراتب زیر قابل تقسیم است، نشاط وجدان را در پی خواهد داشت:

الف) عمل شخصی مانند احترام به والدین(و بالوالدین احسانا)، نتیجه مطلوب از تحصیل و یا هر عمل فردی دیگر.  

ب) عمل اجتماعی

به قول ویل دورانت هیچ دینی به اندازه اسلام، پیروان خود را بر تثبیت و استحکام قوا و نوع‌دوستی و تعاون سفارش نکرده است. "َ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى"

ج) عمل دینی

حضرت امام علی(ع) فرموده است : هر کس در انجام وظیفه کوتاهی کند به غم مبتلا می‌شود.

4.   تلقین

نیت، انگیزه، اندیشه، اراده،حافظهّ اعتقاد و از جمله تلقین(قبل از عمل) ساختار وجودی را آماده می‌کند تا در پرتو عمل، فرد هدایت‌شده، تربیت شود.

5.   یادآوری نعمت‌ها

یک از شیوه‌های کسب نشاط درونی، یادآوری سرمایه‌های خدادادی جهت ایجاد و تقویت حس قدردانی است. "...اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُم..."

از دست وزبان که برآید

کز عهده شکرش به در آید

6.   سحرخیزی

همان‌طور که مشاهده بعضی مناظر و مکان‌ها، مایه نشاط انسان است، قرارگرفتن در ظرف زمانی خاص نیز فرح‌زاست.

نفس باد صبا مشک‌فشان خواهد شد

عالم پیر دگرباره جوان خواهد شد(حافظ)

7.   ایجاد فضای مفرح

امام علی(ع) فرمود: آراستگى از اخلاق مؤمنان است.

8.   ورزش

ورزش، کسالت و سستی را رفع و سموم بدن را دفع می‌کند. در دعای ابوحزه ثمالی از کسالت و ضعف به خدا پناه می‌بریم و می‌خوانیم: " أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَ الْفَشَل ..."

9.   مسافرت و تفریحات سالم

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: و میان آنها و شهرهایى که برکت داده بودیم، آبادیهاى آشکارى قرار دادیم؛ و سفر در میان آنها را بطور متناسب(با فاصله نزدیک) مقرّر داشتیم؛ (و به آنان گفتیم:) شبها و روزها در این آبادیها با ایمنى(کامل) سفر کنید

10.   دیگر شادی‌بخش ها

خوردن و آشامیدن در صورتی که: پرخوری نشود، حرام نباشد و آداب آن رعایت شود؛

بوی خوش(برای زن در مقابل نامحرم نباشد).

به قرآن بخوان "کُلُوا وَ اشْرَبُوا"

به پیمانه خور "وَ لا تُسْرِفُوا"

حضرت علی(ع) :  عطر، شاد می‌سازد و عسل، شاد می‌سازد و نگاه به سبزه، شاد می‌سازد و سوارکاری، شاد می‌سازد.

حد شادی ، خنده و شوخی :

همان‌طور که پیش از این یادآوری شد، اسلام دین میانه و بری از افراط و تفریط است و لذا شادی و رفتارهای شادی‌آفرین حد و حدودی دارد. حد شوخی از دیدگاه رسول مهربانی اسلام: 

الف) از مرز حق و صداقت خارج نشود

خداوند شوخى را که در شوخى خود راستگو باشد مؤاخذه نمی‌کند

ب) با مسخره کردن همراه نباشد.

ج) شوخی نکردن با نامحرم

کسی که با زن نامحرم شوخی کند،به خاطر هر کلمه ای که در دنیا با او سخن گفته است، هزار سال در دوزخ حبس می شود و ... .

د) زیادی شوخی و خنده

بر حذر باش از زیادی خنده به درستی که خنده زیاد دل را می‌میراند.

آن حضرت هم‌چنین فرموده است: شوخی زیاد آبرو را می برد.

رسول مهربانی‌ها هم‌چنین فرمود: خنده دو قسم است خنده‏ای است که خدا آن را دوست دارد و خنده‏ای است که خدا آن را دشمن دارد، اما خنده‏اى که خدا آن را دوست دارد، آن است که مرد به روى برادر خویش از شوق دیدار وى لبخند زند اما خنده‏اى که که خداى والا آن را دشمن دارد آن است که مرد سخن خشن و ناروا گوید که بخندد یا بخندند و به سبب‏آن هفتاد پائیز در جهنم سرنگون رود.

خنده که بى‏وقت گشاید گره

گریه از آن خنده بی‌وقت به

اندوه ماجور

پیامبر اکرم(ص): وقتى گناهان بنده فزونى گیرد و کار نیک آن‌قدر نداشته باشد که گناهان را جبران کند خداوند او را به غم مبتلا سازد تا گناهانش را جبران کند.

گاه شادی

از ایام و زمان‌های شادی و شادکامی، اعیاد مذهبی و ملی است. هر چند به تعبیر حضرت علی(ع) هر روز که در آن گناه نباشد، عید است. از جمله اعیاد، عید نوروز می‌باشد که آداب و رسومی دارد و اولین سبک زندگی به آن پرداخت. در آستانه عید نوروز شادی و سرور همراه و خدا یارتان باد. آمین

کتاب‌نامه

1.   آتشکار محسن، شادزیستن، انتشارات نگین سبز، 1391

2.   کلینی، ترجمه و شرح رسولی سیدهاشم، اصول کافی، ج 6، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت(ع)،

3.   معین محمد، فرهنگ فارسی(ویراست دوم)، انتشارات اشجع میکاییل، چاپ چهارم/1388

4.   نرم‌افزار گنجینه نور - مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

5.   نرم‌افزار جامع‌التفاسیر - مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

6. نرم‌افزار درج مهر ، سازمان میراث فرهنگی(سابق) کشور

پانوشت

- قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُون(یونس-58)

- "... إِنَّ اللَّهَ بِحُکْمِهِ وَ فَضْلِهِ- جَعَلَ الرَّوْحَ وَ الْفَرَحَ فِی الْیَقِینِ وَ الرِّضَا ..."(بحارالانوار، ج74، ص63)

- الْمُؤْمِنُ دَعِبٌ لَعِبٌ وَ الْمُنَافِقُ قَطِبٌ وَ غَضِبٌ(بحارالانوار، ج74، ص175)

- السُّرُورُ یَبْسُطُ النَّفْسَ وَ یُثِیرُ النَّشَاطَ(الحدیت، ج‏2، ص132)

-  "الْمُؤْمِنُ ... بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِه" (بحارالانوار،ج 2، ص 226)

- إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ الْمُدَاعِبَ فِی الْجَمَاعَةِ بِلَا رَفَث(اصول کافی، ج 4،ص486 )

- قال الصادق علیه‌السّلام: رحم اللَّه شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا و عجنوا بماء ولایتنا یحزنون لحزننا و یفرحون لفرحنا.(الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى،ص 468)

- کَانَ یَحْیَى بْنُ زَکَرِیَّا(ع) یَبْکِی وَ لَا یَضْحَکُ وَ کَانَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ(ع) یَضْحَکُ وَ یَبْکِی وَ کَانَ الَّذِی یَصْنَعُ عِیسَى(ع) أَفْضَلَ مِنَ الَّذِی کَانَ یَصْنَعُ یَحْیَى(ع)- (اصول کافی، ج‏2،ص 489)

- در دعای جوشن کبیرخنداندن و گریاندن را به خداوند نسبت داده و  می‌خوانیم " یا مَن هُوَ اَضحَک وَ اَبکیِ"

-  و(همواره) در راه نیکى و پرهیزگارى با هم تعاون کنید(المائده-2)

- "مَنْ قَصَّرَ فِی الْعَمَلِ ابْتُلِیَ بِالْهَم"(نهج البلاغه)

- یعنی  به یاد آورید نعمت خدا را بر شما(فاطر-3)

- التّجمّل من أخلاق المؤمنین. یعنی.( الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج‏6، ص 214)

- وَ جَعَلْنا بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الْقُرَى الَّتی‏ بارَکْنا فیها قُرىً ظاهِرَةً وَ قَدَّرْنا فیهَا السَّیْرَ سیرُوا فیها لَیالِیَ وَ أَیَّاماً آمِنین(سوره سبأ-آیه 18)

- وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ (الاعراف-31)

- الطِّیبُ یُسْرٌ وَ الْعَسَلُ یُسْرٌ وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ یُسْرٌ وَ الرُّکُوبُ یُسْر (صحیفة الرضا علیه السلام،ص72)

- إنّ اللَّه لا یؤاخذ المزّاح الصّادق فی مزاحه.نهج الفصاحه،ص314)

- مَنْ فَاکَهَ امْرَأَةً لَا یَمْلِکُهَا- حُبِسَ بِکُلِّ کَلِمَةٍ کَلَّمَهَا فِی الدُّنْیَا أَلْفَ عَامٍ فِی النَّار.(بحارالانوار، ج 73، ص 363)

- إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ الضَّحِکِ فَإِنَّهُ یُمِیتُ الْقَلْب(معانی الاخبار،335)

- کَثْرَةُ الْمِزَاحِ یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْه(الملی صدوق،ص270)

- الضّحک ضحکان ضحک یحبّه اللَّه و ضحک یمقته اللَّه فأمّا الضّحک الّذی یحبّه اللَّه فالرّجل یکشر فی وجه أخیه شوقا إلى رؤیته، و أمّا الضّحک الّذی یمقته اللَّه تعالى فالرّجل یتکلّم بالکلمة الجفاء و الباطل لیضحک أو یضحک یهوى بها فی جهنّم سبعین خریفا. (نهج الفصاحه،ش 1459)

- إذا کثرت ذنوب العبد فلم یکن له من العمل ما تکفّرها ابتلاه اللَّه بالحزن لیکفّرها عنه. (نهج الفصاحه، ش 440)

- "کُلُّ یَوْمٍ لَا یُعْصَى اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ یَوْمُ عِید"