بسم الله الرحمن الرحیم

تعریف انقلاب

واژه‌ی انقلاب (Revolution) در سده‌ی هفدهم میلادی برای اولین بار به صورت یک اصطلاح سیاسی و به مضمون "گردش به جای اول" و "بازگشت به نظمی که از پیش تعیین شده است" ، به کار رفت . از سال 1600 میلادی به "واژگونی تمام‌عیار حکومت در هر کشور و یا دولت ، و جای‌گزینی حاکم و یا دولت جدید از طرق خشونت" اطلاق شده است و بعد از آن با مفهوم سیاسی شناخته می شود. Revolution  در فارسی به انقلاب ترجمه شده است. (پرهام و ...:1376)

انقلاب یعنی ؛ تغییرات ناگهانی و بنیادینی که در اوضاع و احوال سیاسی و اجتاعی روی می دهد . یعنی حکومت مستقر به طور ناگهانی و گاه خشونت‌آمیز به وسیله‌ی حکومت یا نظام جدیدی کنار زده می‌شود .(همان:1376، ص125)

انواع انقلاب

1 – انقلاب کلاسیک : " استفاده از قوه‌ی قهریه برای اعمال زور و خشونت به قصد ایجاد تغییرات اساسی در نظام حکومتی یک جامعه ، به منظور برقرارکردن نظامی مبتنی بر قانون اساسی متفاوت و یا به طور کلی ایجاد نوع دیگری از نظام حکومتی."

مثل انقلاب‌های ؛ کبیر فرانسه که دویست سال پیش به وقوع پیوست و یک انقلاب بورژوایی بود و نظام فئودالی را فرو ریخت ، انقلاب مشروطه که یک انقلاب ملی ـ دینی بود و بر ضد خودکامگی قاجار به وقوع پیوست ، انقلاب اکتبر 1917 روسیه به رهبری لنین و ... . (آقایی و علی‌بابایی:1366،ص37)

2 – انقلاب مدرن : ایجاد اصلاحات اساسی در زمینه‌های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، آموزشی و پرورشی ، اداری و سیاسی ، با استفاده از روش‌های علمی و تکنولوژیکی . (همان: ص،38)

مانند ؛ انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی (ره) ، انقلاب 1962 الجزایر ، انقلاب 1949 مائو در چین و ده‌ها انقلاب ریز و درشت دیگر در دنیا طی قرون گذشته .

انقلاب شقوق دیگری نیز دارد که عبارت است از :

1 – انقلاب فرمایشی که هیأت حاکم آن را انجام می دهد . مثل "انقلاب سفید شاه و ملت"‌! که محمد رضا پهلوی آن را انجام داد . این انقلاب دکترین جان . اف . کندی در دهه‌‌ی 1960 برای جهان سوم بود.

2 – انقلاب سبز که از سوی دستگاه رهبری در زمینه ی کشاورزی صورت می گیرد.

3 – انقلاب سرخ که به انقلاب با اندیشه‌های کمونیستی اطلاق می شود .

4 – انقلاب سیاسی که دگرگونی‌های شدید در نظام سیاسی ایجاد می کند .

5 – انقلاب‌های ؛ خونین ، روستایی ، کشاورزی ، مدنی ، مذهبی ، انقلاب در انقلاب ، و ... .

6 – انقلاب‌های  قهوه‌ای (هیتلر) ، گل میخک (پرتقال) ؛(همان:صص ،97و...) و بالاخره انقلاب‌های رنگی نسل جدید .

         کشورهای زیادی از شرق و غرب عالم دچار انقلاب شده‌اند که ؛ فرانسه (1848) ، آمریکا(1783- 1775) ، آلمان (1848) ، اتریش (1848) ، ایتالیا (1820) ، بلژیک (1831- 1830) و انگلستان ( 1660-1640) در غرب و روسیه (1917) ، چین (1949) و عراق (1958) در شرق و ده‌ها انقلاب کوچک و بزرگ در اقصی نقاط دنیا از آن جمله‌اند . مزیـد بر آن در بعضی از کشـورها چنـد انقلاب به وقوع پیوســته ‌است.(همان)

انقلاب‌های نسل جدید

بعد از پیروزی بلشویک‌ها به رهبری لنین در سال 1917 میلادی در روسیه و تبدیل شوروی به قطب بلوک شرق ؛ در تعدادی از کشورها با تکیه بر ایدئولوژی کمونیستی و با پشتیبانی شوروی انقلاب‌هایی به وقوع پیوست از جمله ؛ کوبا (1959 و به رهبری فیدل کاسترو) ، نیکاراگوئه ( 1979 و به رهبری دانیل اورتگا) ، یوگسلاوی (1945) و ... .(همان)

اما انقلاب‌های نسل جدید تفاوت‌های زیادی با انقلاب‌های پیش‌گفته دارند . انقلاب نارنجی (اوکراین) ، انقلاب مخملین (گرجستان) ، انقلاب لاله‌ای قرقیزستان و انقلاب بدون رنگ (ازبکستان) از این دست هستند.

معمار انقلاب‌های مخملی و رنگارنگ جورج سورس[1] می باشد . او در یکی از مصاحبه‌های خود گفته است :

"من دوست دارم سناریوی مشابه وقایعی که در گرجستان به وقوع پیوسته در کشورهایی نظیر قزاقستان ، قرقیزستان ، تاجیکستان ، ترکمنستان و ازبکستان تکرار شوند ."

         جرمی کورسی [2] از بنیاد تازه تاسیس آزادی ایران در مصاحبه ای اعلام کرد :

هر آن چه در لبنان اتفاق افتاد در ایران نیز قابل تکرار است و ما می توانیم شاهد وقوع آن در ایران باشیم و آن تغییر رژیم به روش صلح آمیز است .

         آقای کورسی طرحی را ارایه داد تا ایرانیان از 16 می 2005 (26/2/84) لغایت 17 ژوئن 2005(27/3/84) از میدانی در فیلادلفیا به سوی واشنگتن (مسافتی حدود 212 کیلومتر) راهپیمایی کنند . او این فراخوان را با هدف آزادی ایران ترتیب داد تا در آستانه ی انتخابات ریاست جمهوری نهم ، مردم ، که به تعبیر وی 40 میلیون نفر از آنان به اخبار فراخوان و راهپیمایی مذکور دسترسی داشتند ، با نافرمانی مدنی انتخابات و صندوق های رای را تحریم کنند.

         او انتظار داشت مردم ایران در روز انتخابات به خیابان ها بیایند و یک صدا شعار بدهند "ما در انتخابات شرکت نمی کنیم " ![3]

انقلاب های نسل جدید را ؛ براندازی نرم یا براندازی صلح آمیز نیز می نامند . کما این که آقای کورسی همین روش را برای تغییر نظام اسلامی ایران پیشنهاد کرده است .

مراحل براندازی نرم :

1 – داشتن تحلیل شرایط کشور هدف برای تصمیم سازی .

2 – چگونگی رسیدن به تحلیل ، از جمله جذب نخبگان برای تحلیل و بعد هم فرهنگ سازی [4] .

3 – دیپلماسی نوع دوم که استفاده از عناصر تاثیرگزار غیررسمی را مد نظر قرار می دهد . از این دیپلماسی برای تاثیرگزاری بر کشور هدف استفاده می شود .

4 – تعریف عوامل موثر براندازی در کشور هدف . مثلا برای لهستان ؛ کلیسا و سندیکاهای کارگری تعریف شد .

5 – توانمندسازی عوامل موثر . در آمریکا موسسه توانمندسازی برای این منظور ایجاد شده است .

6 – برجسته سازی تضادهای کشور هدف .

7 – بالا بردن مطالبات و توقعات در کشور هدف .

و در نتیجه رویارویی ی عوامل تاثیرگزار و دولت . که اگر عوامل تاثیرگزار پیروز شوند ؛ تعییر صورت می گیرد ، ولی اگر دولت کوتا بیاید ؛استحاله رخ می دهد . حالت اول(تغییر) تغییر ساختار و حالت دوم(استحاله) تغییر رفتار را به دنبال خواهد داشت .

آمریکایی ها در تحلیل خود ایران را در مرحله ی پنجم یعنی توانمندسازی می دانند . در همین راستا چندی قبل کاخ سفید میزبان حدود بیست و پنج تن از کارشناسان و فعالان حقوق بشر و سیاسی ایرانی بوده است . آقای نیکلاس برنز (معاون سیاسی وقت وزارت خارجه ی آمریکا) در این نشست گفت است :

ممکن است آمریکا بخواهد خیلی از رژیم ها را تغییر دهد . مثل کره ی شمالی و جاهای دیگر ، اما با حمله نمی خواهد این کار را انجام بدهد .

چند انقلاب رنگی در خاورمیانه

1 – انقلاب مخملین گرجستان [5]؛

انتخابات پارلمانی گرجستان در 2 نوامبر 2003 با شرکت احزاب و گروه‌های موافق و مخالف برگزار شد . 3500 نفر برای تصاحب 235 کرسی رقابت کردند . تشکل های غیر دولتی که عموما توسط احزاب مخالف هدایت می شدند ، طی یک نظرسنجی رتبه‌ی نخست را به حزب "حرکت ملی" به رهبری میخائیل ساکاشویلی [6] با 6/26 درصد آراء داد اما کمیسیون مرکزی ، نتایج نظرسنجی را رد کرد . گروه‌های مخالف ، پیش از اعلام نتایج قطعی انتخابات با این پیش بینی که به عنوان پیروز معرفی نخواهند شد ، شروع به اعتراض کردند . تظاهرکنندگان طی چند روز در مقابل ساختمان‌های نهادهای دولتی از جمله ساختمان ریاست جمهوری تجمع کرده و شعارهای تندی سردادند . هیچ وقت بین تظاهرکنندگان و نیروهای پلیس ، نظامی و ضدشورش درگیری رخ نداند . این تظاهرات‌ها در روزهای اول بدون درگیری پایان یافت ولی بعدها برخوردهای خشونت آمیز روی داد ولی مخالفت‌ها روز به روز تشدید شد . (گلشن‌پژوه:1384،ص10)

اولین جلسه‌ی پارلمان بدون توجه به اعتراض مخالفین به نتایج آراء ، توسط رییس جمهور در اول آذر 1382 برگزار شد . میخائیل ساکاشویلی و همراهانش با در دست داشتن شاخه‌ای گل سرخ وارد مجلس شدند و در طول سخن‌رانی شواردنادزه خواستار استعفای وی شدند . (کولایی : 84، ص 34)  با آغاز درگیری و ورود نمایندگان مخالف و طرفداران آن‌ها به مجلس ، پارلمان به تصرف کامل آنان درآمد و سپس ساختمان ریاست جمهوری را نیز تصرف کردند . شواردنادزه (رییس جمهور) تحت مراقبت محافظان فرار کرد و روز بعد استعفاء داد . مخالفان به رهبری نینو بورجان‌زاده (رییس مجلس) با اعلام حکومت موقت ، اداره‌ی کشور را به دست گرفتند و چند ماه بعد نیز میخائیل ساکاشویلی که از سوی غرب و آمریکا به طور کامل حمایت می شد ، به عنوان رییس جمهور زمام امور را به دست گرفت . (گلشن‌پژوه:1384،ص10)

2 – انقلاب نارنجی اوکراین [7]؛

اعتراضات در اوکراین ، در نیمه‌ی دوم 2004 (آذر 1383) و در پی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری که دو نامزد طرفدار غرب(یوشچنکو) و روسیه (نخست‌وزیر وقت) با هم به رقابت پرداختند ، آغاز شد . در این اتنخابات نیز همانند انتخابات گرجستان ، تصور مردم نسبت به حتمی بودن تقلب در نتایج انتخابات موتور اصلی اعتراضات به شمار می آمد . یک روز پس از آغاز رسمی رقابت‌های انتخاباتی در اوکراین ، حدود بیست هزار نفر از مردم در خیابان‌های کیف تظاهرات کردند .

این تظاهرات در حمایت از ویکتور یوشچنکو ، نامزد انتخاباتی حزب مخالف دولت در انتخابات ریاست جمهوری ، 31 اکتبر در اوکراین برگزار شده بود و وی با حضور در جمع تجمع کنندگان که اکثرا جوان بودند گفت : " من در انتخابات پیروز خواهم شد و این یک پیروزی برای همه‌ی ما خواهد بود . " تظاهرکنندگان در حالی که پرچم‌های نارنجی رنگ به نشانه‌ی اعتراض در دست داشتند ، در حمایت از یوشچنکو شعار می دادند . اما چند روز بعد با اعلام قطعی نتایج ، حدود یک صد هزار(بعضی آمار دویست هزار را ذکر کرده‌اند(کولایی : 84)) از حامیان او در اعتراض به پیروزی نخست وزیر طرفدار روسیه (یانوکوویچ) ، در میدان اصلی کیف تظاهرات کردند تا دولت را وادار نمایند پیروزی یوشچنکو را علام کند .

با شدت اعتراضات و اعلام نتایج انتخابات ؛ یانوکوویچ (طرفدار مسکو) با 12/40 درصد و یوشنچنکو(طرفدار غرب) با 18/39 درصد آراء به دور دوم راه یافتند و مخالفین با بی اعتبار کردن یانوکوویچ خواستار کناره گیری وی شدند و در نهایت با پیروزی یوشچنکو در دور دوم انتخابات که اوایل دی ماه 1383 برگزار شد ، درگیری پایان یافت . (گلشن‌پژوه:1384، ص13) چون جوانان طرفدار یوشچنکو در تظاهرات به طرفداری از وی پرچم نارنجی در دست داشتند ، انقلابشان ؛ انقلاب نارنجی نام گرفت . در سال روز پیروزی یوشچنکو نیز طرفداران او و از جمله خود وی لباس نارنجی به تن کردند .

3 – انقلاب نارنجی (لاله‌ای) قرقیزستان [8]؛

جمهوری قیرقیزستان از میان جمهوری‌های آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان یک جمهوری دموکراتیک مشهور بود . به طور نسبی قیرقیزستان ، گرجستان و اوکراین در مقایسه با جمهوری‌های ؛ روسیه‌ی سفید ، ترکمنستان و ازبکستان ، از فضای نسبتا باز و دموکراتیک برخوردار بودند . به نظر می رسد تحولات سه کشور مذکور را در چارچوب بحران جانشینی باید تحلیل کرد . روسیه و آذربایجان این مرحله را طی کردند ولی بعضی جمهوری‌ها نتوانستند آن را طی کنند . آمریکا چندی پیش اعلام کرد با ادامه ریاست جمهوری آقایف نمی توان به مسایل منطقه خوش‌بین بود . روس‌ها نیز مخالفت خود را با ریاست جمهوری او برای چهارمین بار اعلام نمودند . سناریوی اوکراین ، یعنی برتری قدرت پارلمان نسبت به رییس جمهور اجرا شد . (کولایی : 84 ، ص 155)

در فوریه‌ی 2005 انتخاباتی برای تعیین نمایندگان پارلمان در قرقیزستان انجام شد و تعدادی از نامزدهای مخالف رد صلاحیت شدند و اعتراضات شروع شد و به بیشکک (پایتخت) رسید . مخالفان با رد درخواست رییس جمهور (آقایف) برای مذاکره دست به شورش زدند و نهایتا آقایف استعفاء داد و به روسیه پناهنده شد و در اوایل فروردین ماه سال جاری ، قومان باقی آقایف به عنوان رییس جمهور ، قدرت را به دست گرفت (گلشن‌پژوه:1384) و انتخابات ریاست جمهوری در تیر ماه سال جاری برگزار و باقی اوف (کورمان بیک باکیف یا همان قورمان باقی اوف) با کسب هشتاد و هشت و نیم درصد آراء به عنوان رییس جمهور انتخاب شد و دربیست و سوم تیرماه در مجلس ملی سوگند یاد کرد .

چرا انقلاب‌های رنگارنگ در آسیای میانه و قفقاز به وقوع می پیوندند ؟

وقوع موفقیت‌آمیز انقلاب‌های رنگی در سه کشور ؛ گرجستان ، اوکراین و قیرقیزستان تابع متغیرهای متعدد داخلی و خارجی موبط به هر کشور است . اما پیدایش آن در یک منطقه و از میان کشورهای استقلا یافته از شوروی سابق؛ دلایل فرامنطقه‌ای دارد . آسیای میانه در خاورمیانه واقع است . خاورمیانه به دلایل متعددی قرن‌ها مرکز و مورد توجه قدرت‌های بزرگ و استکباری دنیا بوده و می باشد. سؤال این است که چرا از میان کشورهای مختلف خاورمیانه ؛ انقلاب‌های رنگارنگ در کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق رخ می دهد ؟ وجود آسیای میانه و قفقاز در خاورمیانه [9] و اهمیت آن برای آمریکا که در همه‌ی عرصه‌ها جایگاه اول را برای خود قایل است ، وجود آسیای میانه و قفقاز در اوراسیا که به خاطر داشتن پهناورترین خشکی جهان ، قاره‌ای یگانه(کولایی : 84 ، ص 14) محسوب می شود ، بحران جانشینی به جای مانده از فروپاشی شوروی سابق و یا هرسه عامل در کنار هم و به صورت تلفیقی باعث نگاه آمریکا به این منطقه و پی‌گیری انقلاب‌های رنگی در آن شده است ؟

 

 

 

 

 

 

 

 

کتاب نامه

1 – گولد جولیوس و کولب ویلیام ل ، ترجمه پرهام باقر و ... ، فرهنگی علوم اجتماعی ،انتشارات مازیار ، تهران 1376.

2 – علی بابایی غلام‌رضا و آقایی بهمن ، فرهنگ علوم سیاسی ، کتاب دوم ؛جلد اول ، شرکت نشر ویس ،چاپ اول/تهران 1366.

3 – گلشن‌پژوه محمودرضا ، گزیده تحولات جهان(33) ، مؤسسه‌ی فرهنگی مطالعات ابرار معاصر ایران ،تهران/ 1384.

4 – سامی حجار ، ترجمه‌ی راه چمنی ابوالقاسم ، آمریکا در خلیج فارس ؛ چالش‌ها و چشم‌اندازها ، موسسه‌ی بین المللی ابرار معاصر تهران ، چاپ اول/81

5 – کتاب خاورمیانه (ویژه‌ی مسایل و چالش‌های خاورمیانه – 1) ، شورای ملی اطلاعات آمریکا ، مؤسسه‌ی بین‌المللی ابرار معاصر تهران ، تهران/1383

6 – دهقان طرزجانی محمد ، روابط خارجی ایران و همسایگان در دهه‌ی دوم انقلاب اسلامی ، انتشارات سروش ، تهران/1379

7 – میررضوی فیروزه و احمدی لفورکی بهزاد ، راهنمای منطقه و کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس ، مؤسسه‌ی بین المللی ابرار معاصر تهران ، تهران/1383

8 – عبدالله‌خانی علی ، امنیت بین المللی (1) فرصت‌ها ، تهدیدات و چالش‌های فراروی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ، مؤسسه‌ی بین المللی ابرار معاصر تهران ، تیر 1383

9 – کیسینجر هنری ، ترجمه‌ی راه چمنی ابوالقاسم ، دیپلماسی آمریکا در قرن 21 ، مؤسسه‌ی فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران ، چاپ اول /1381.

10 – حسینی حسن ، طرح خاورمیانه‌ی بزرگ‌تر ، مؤسسه‌ی فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران ،1383.

11 – عبدالله خانی علی ، امنیت بین‌الملل (1) .

12 – کولایی الهه (به کوشش) ، افسانه‌ی انقلاب‌های رنگی ، مؤسسه‌ی فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران ، تهران / 84

13 – www.shargnewspaper.com

14 – www.bbc.co.uk.persian

15 –  www.kar-online.com

 16 – www.baztab.com

17 – www.fa.wikipedia.org

18 – www.pe.rian.ru

 

 

 

 

 

پی‌نوشت‌ها