به نام خداوند خنداننده و گریاننده

قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُون

درآمد

دین مبین اسلام، دین افراط و تفریط نمی‌باشد، بلکه رعایت شأن تعادل از مهم‌ترین شاخصه‌های آن است. اسلام با این که دین لذت‌گرایی مطلق نیست، انزوا و محرومیت از مواهب الهی را بر نمی‌تابد. شادی و شادمانی مشروع از جمله مواهب الهی است.

مفهوم شادی و اندوه

شادی و سرور یعنی خوش‌حالی و خوش‌حال ‌گشتن. واژه مخالف شادی، غم و اندوه می‌باشد که به گرفتگی دل معنا شده است.(معین:1388)

شاد زیستن در آموزه‌های دینی

 دین مبین اسلام که معارف آن از طریق پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) به ما رسیده، با هرزگی، بزه‌کاری و پوچ‌گرایی مخالف است ولی راه‌های رسیدن به لذت‌های مشروع و ماندگار را ارائه می‌کند که به خاطر رعایت اختصار به مواردی از آن اشاره می‌شود:

1.    نعمت خداوندی شایسته شادمانی مؤمنین

خداوند متعال در قران کریم فرموده است: "(تو اى پیامبر) بگو که شایسته است به فضل خدا و به رحمت او خرسندى کنند، که فضل و رحمت خدا بهتر است از آنچه جمع مى‏کنند."[i]

آموزگار بشریت، رسول اکرم(ص) در وصیت خود به علی(ع) فرموده است:

خداوند به حکم و فضل خود، آسایش و شادمانی را در یقین و خشنودی از مقدرات قرار داد.[ii]

رضا بده از جبین گره بگشای

که بر من و تو در اختیار نگشاده است

2.   امید، نشاط و ادخال سرور ره‌آورد مسلمانی

امید، حسن ظن، خوش‌خلقی، مهرورزی و انبساط خاطر از ره‌آوردهای مسلمانی و مسلمان‌زیستن است.

پیامبر متبسم: پیامبر گرامی اسلام(ص) در غیر اوقاتى که قرآن بر او نازل می‌شد، و یا موعظه می‌کرد، از مردم تبسمش بیشتر بود. و گاهى که خنده می‌کرد بدون قهقهه بود.(سنن‌النبی)

صدقه، شادی‌بخش دل‌ها:از آن حضرت روایت شده است که فرمود: صدقه را فراموش نکنید که ده خاصیت دارد، پنج تا در دنیا و پنج تا در آخرت، اما در دنیا: مال و بدن را پاک مى‏کند، داروى بیماران، و شادى‏بخش دلها، مال را زیاد و روزى را وسیع مى‏کند،... .(نصایح،ص 301)

مؤمن و منافق: آن حضرت فرمود: مومن خوش‌برخورد و بذله‌گو و منافق، اخمو و خشم‌جو است.[iii]

علی و شادمانی: على علیه السّلام فرموده است: فرح و شادمانى باعث بهجت و انبساط روح و مایه تهییج وجد و نشاط است.[iv]

آنجا که سخن از فعالیتهای اجتماعی و معاشرت با مردم است، اسلام چهره شاد و متبسم را می‌پسندد.

چهره مؤمن: از معصوم(ع) نقل شده است که فرمود: مؤمن شادی‌اش در چهره و غمش در نهان است.[v]

خوشمزگی: حضرت امام باقر(ع) فرمود: خدای عز و جل آن کس که در میان جمعی شوخی و خوشمزگی کند دوستش دارد در صورتی که فحشی نباشد.[vi]

گفتم هوای میکده غم می‌برد ز دل

گفتا خوش آن کسان که دلی شادمان کنند

شادمانی محبان اهل بیت: امام صادق(ع) فرمود: خدا رحمت کند شیعیان ما را که از زیادى گِل ما به وجود آمده و با آب محبّت ما خمیر شده‏اند، در غم ما غمگین و در شادى ما شادمانند.[vii]

حسنه تبسم: امام صادق (ع) فرمود: هر که از چهره برادر مؤمنش گرد و غبار غم بزداید خدا براى او ده حسنه مى‏نویسد، و کسى که بر چهره برادرش تبسّم زند براى او حسنه‏اى است.

خنده مسیح: حضرت امام کاظم علیه‌السلام فرمود: یحیى بن زکریا علیه‌السلام این گونه بود که گریه می‌کرد و نمی‌خندید، و عیسى بن مریم علیه‌السلام این گونه بود که هم می‌خندید و هم گریه می‌کرد، و آن‌چه عیسى علیه‌السلام می‌کرد بهتر بود از آنچه یحیى علیه‌السلام می‌کرد.[viii]

توضیح : قطعا حضرت عیسی(ع) و هم‌چنین حضرت یحیی(ع) مأمور به امر الهی بودند. پیام این حدیث توصیف غم و شادی در دل و چهره مؤمن است که روایت آن نقل شد.

تبسم=عبادت: امام باقر(ع) فرمود: هیچ عبادتى مانند خوشحال‌کردن مؤمن نیست.

3.   عوامل ایجاد نشاط

عوامل مختلف مادی و معنوی در ایجاد و استمرار نشاط و شادی نقش دارند. از جمله :

الف- عوامل روحی و اعتقادی شامل:

1.   ارتباط با او که می‌خنداند و می‌گریاند[ix]

خداوند در قرآن مجید می‌فرماید "أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب"

آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى‏یابد! "(الرعد-28)

دل که آرام گیرد به یاد خدا

به غیر خدا دل ببندد چرا (نگارنده)

تو با خدای خود انداز کار و دل خوش دار

که رحم اگر نکند مدعی، خدا بکند

2.   رضایت‌مندی(رضیً بضائک)

از حضرت علی(ع) نقل شده است که فرمود: کسی که راضی به قضا است، زندگی‌اش خوش است.

انسان موحد، تسلیم خدا و مقدرات او و موجودی مثبت‌نگر و اهل فال نیکوزدن است.

منم که شهره شهرم به عشق‌ورزیدن

منم که دیده نیالوده‌ام به بد دیدن

وفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیم

که در طریقت ما کافری است رنجیدن(حافظ)

3.   عمل به وظیفه

نفسِ عمل، برخاسته از انگیزه و خواست درونی است. انجام عمل در چهارچوب مسئولیت‌پذیری که به مراتب زیر قابل تقسیم است، نشاط وجدان را در پی خواهد داشت:

الف) عمل شخصی مانند احترام به والدین(و بالوالدین احسانا)، نتیجه مطلوب از تحصیل و یا هر عمل فردی دیگر.  

ب) عمل اجتماعی

به قول ویل دورانت هیچ دینی به اندازه اسلام، پیروان خود را بر تثبیت و استحکام قوا و نوع‌دوستی و تعاون سفارش نکرده است. "َ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى"[x]

ج) عمل دینی

حضرت امام علی(ع) فرموده است: هر کس در انجام وظیفه کوتاهی کند به غم مبتلا می‌شود.[xi]

4.   تلقین

نیت، انگیزه، اندیشه، اراده،حافظهّ اعتقاد و از جمله تلقین(قبل از عمل) ساختار وجودی را آماده می‌کند تا در پرتو عمل، فرد هدایت‌شده، تربیت شود.

5.   یادآوری نعمت‌ها

یک از شیوه‌های کسب نشاط درونی، یادآوری سرمایه‌های خدادادی جهت ایجاد و تقویت حس قدردانی است. "...اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُم..."[xii]

از دست و زبان که برآید

کز عهده شکرش به در آید

6.   سحرخیزی

همان‌طور که مشاهده بعضی مناظر و مکان‌ها، مایه نشاط انسان است، قرارگرفتن در ظرف زمانی خاص نیز فرح‌زاست.

نفس باد صبا مشک‌فشان خواهد شد

عالم پیر دگرباره جوان خواهد شد(حافظ)

7.   ایجاد فضای مفرح

ادامه مطلب در پست بعد