معاویه بن ابی سفیان با تبدیل خلافت غصبی به سلطنت، فرزند بوزینه‌بازش یزید را خلیفه بعد از خودش معرفی کرد. یزید که از فضل سیاست‌بازی پدرش حاصلی نبرده بود به جنگ با نوه پیامبر اسلام، امام حسین(ع) که با رد بیعت با یزید برای اصلاح امت جدش قیام کرده بود، برخاست و حادثه سال 60 هجری قمری کربلا را رقم زد.

در حادثه کربلا مردم کوفه هم‌چون زمان امام حسن مجتبی و امیر مومنان حضرت علی(علیهم السلام)، امام حسین(ع) را تنها گذاشتند و ظاهرا با شهادت آن حضرت و مردان لشکرش و به ارسات‌برده‌شدن آل‌الله، یزید پیروز جنگ شد.

هدف اصلی یزید؛ ازبین‌بردن اسلام ناب محمدی(ص) بود و البته زیر اهدافی نیز هم‌چون گرفتن بیعت از امام حسین(ع) و به انحراف‌کشاندن اسلام را داشت. در آن سو امام حسین(ع) هدفش از قیام، احیاء سنت جدش رسول‌الله(ص) و اصلاح امت آن حضرت بود.

امروز بعد از 1380 سال؛

1 - دین اسلام، دومین دین الهی(بعد از مسیحیت) است و طبق برآورد مراکز تحقیقاتی غرب، طی چند دهه آینده، اولین خواهد شد.

2 - قیام امام حسین(ع) نه تنها برای مسلمانان الگو و موتور محرکه است، بلکه آزادگان غیرمسلمان نیز در مبارزه به آن حضرت اقتدا می‌کنند.

3 - هرچند امروز داعشیان راه و رسم جنایت را از یزید آموخته‌اند و راه آن ملعون را طی می‌کنند، ولی حتی نامی از آن جنایتکار نمی‌برند.

4 - ... البته اگر جنایتکاران عبرت بیاموزند! 

یزید بن معاویه که توسط پدرش به خلافت مسلمین نصب شده بود، در محرم سال 61 هجری قمری با لشگری 30 هزارنفره به جنگ نوه پیامبر مسلمین(ص) رفت و آن حضرت را به همراه همه مردان سپاهش که 72 تن بودند به شهادت رساند و سر از بدنشان جدا کرد و زنان و فرزندانشان را به اسارت برد.

از نظر نظامی و در عالم سیاست، یزید که توانسته بود حسین بن علی(ع) را که از بیعت با او امتناع داشت از سر راه بردارد، پیروز پیکار کربلا بود.

1378سال پس از واقعه کربلا نام حسین بن علی(ع) نه تنها شعار مسلمان عالم در عدالت‌خواهی است، بلکه پیروان ادیان دیگر از جمله مسحیان و یهودیها و حتی غیرموحدین آزادیخواه در هر محرم یاد و خاطره آن حضرت را که برای احیاء دین جدش(محمد مصطفی(ص)) قیام کرد و جانش را فدای راهش نمود گرامی می‌دارند.همان‌طور که آنتوان بارا(نویسنده مسحیی سوری)  گفته است:حماسه حسین(ع) تنها مختص شیعه و سنی و مسلمان نیست، بلکه متعلق به هر مؤمن است ؛ ... حسین در قلب من است .

این در شرایطی است که(البته نه در مقام مقایسه که از آن به خدا پناه می‌برم) حتی فرزندان نا‌خلف یزید که امروز مسلمانان را تکفیر و هم‌چون او سر از بدنشان جدا می‌کنند و زن و فرزندانشان را به بردگی نیز از بردن نام یزید شرم دارند. 

بلکه دولتمردان به ظاهر مسلمان از مهاتما گاندی یاد بگیرند، شاید اگر به حسین(ع) اقتدا نمی‌کنند، اقلا از فرزندان ناخلف یزید بن معاویه که امروز در مسلمان‌کشی روی او را نیز سفید کرده‌اند حمایت نمی‌کردند و به حمایت صهیونیستهای غاصب افتخار نمی‌نمودند.

یاد و خاطره قیام کربلا برای همیشه تاریخ موتور محرکه ستیز با ظلم و ستم خواهد بود

داعش زائیده تفکر وهابیت می‌باشد ولی زمینه‌های عینی آن در صدر اسلام رخ نموده است؛ آنجا که هند(زن ابوسفیان و مادر معاویه) سینه عموی پیامبر اعظم(ص) را در نبردگاه اُحُد درید و جگرش را به دندان کشید. هنده‌سانان بودند که علی(ع) را تکفیر کردند و فرقش را شکافتند و دیری نپائید که با راه‌اندازی جنگ نرم، فرزندش حسن(ع) را به امضاء صلح ناپایدار واداشتند و دیگر فرزند برومندش حسین(ع) را نیز تکفیر نمودند و سر از تن او و یارانش جدا کردند و فرزندن و نوادگان رسول خدا(ص) را به زشت‌ترین وجه به اسارت بردند.

از آن پس بود هر از گاهی عده‌ای به خواست و هدایت دشمنان قسم‌خورده اسلام شمشیر از نیام برآوردند و به نام اسلام، مسلمین را تکفیر نمودند و داعیه خلافت اسلامی سردادند.

غافل از آن که چراغ حق خاموش‌ناشدندی است و رسوایی برای یزیدیان هر عصر و زمانه است و خون حسین و حسینیان جاودانه می‌ماند.

به قول عطار نیشابوری که گفت:

امامی کافتاب خافقین است

امام از ماه تا ماهی حسین است

بسی خون کرده اند اهل ملامت

ولی این خون نخسبد تا قیامت

هر آن خونا که در روی زمانه ست

برفت از چشم و این خون جاودانه ست

ایام عزای آل‌الله(ص) بر آزادگان جهان تسلیت باد 

عده‌ای جاهل به نام اسلام، دشمنان قسم‌خورده دین و انسانیت را وانهاده؛ مسلمانان را تکفیر می‌کنند، سر می‌برند، سینه می‌شکافند و جگرش را به دندان می‌کشند؛ از تُبره دشمنان اسلام ارتزاق می‌کنند، خلیفه خودخوانده مسلمین می‌شوند و "دولت اسلامی" تشکیل می‌دهند.

شیطان بزرگ که "جنگ تمدنها" را برای مبارزه با اسلام ناب محمدی(ص) طراحی کرده است، ائتلاف مبارزه با تروریسم تشکیل می‌دهد ولی از هیچ وسیله‌ای برای گسترش "دولت اسلامی" فروگذار نمی‌کند.

همسر ابوسفیان در جنگ اُحُد سینه عموی پیامبر را می‌شکافد و جگرش را به دندان می‌کشد، 50 سال بعد از رحلت پیامبر اعظم(ص) نوه هند جگرخوار خود را خلیفه مسلمین می‌خواند، خلافت اسلامی تشکیل می‌دهد، حسین بن علی(ع) که نزد همه فرق اهل سنت "پاره تن" رسول الله(ص) و از پنج تن مباهله و فرزند افضل خلفا شناخته می‌شود را تکفیر می‌کند، سر از تن او و یارانش جدا می‌کند، سرهای بریده را بر نیزه می‌برد و زن و فرزندانشان را که "آل الله" هستند به اسارت می‌برد.

محرم امسال مدعی "خادم‌الحرمینی" و پادشاه "ام‌القراء اسلام" در حالی که دست در دست دشمن قسم‌خورده اسلام یعنی صهیونیسم اشغالگر نهاده و مردم مسلمان بی‌دفاع یمن را به خاک و خون کشیده است، به عاملان حادثه "خونین منا" نشان خدمت به حجاج می‌دهد؛ از تکفیریهای وهابی سوریه، عراق و یمن حمایت می‌کند و ... !

بر علمای جهان اسلام است که دست در دست هم دهند و با انسجام و اتحاد "تفکر تکفیر" را که امروز از بزرگترین منکرات است، نهی کنند.

فرارسیدن محرم، ماه عزای آل الله بر همه آزاداندیشان تسلیت باد 

حادثه کربلا در آئینه آمار

مقدمه

جنگ بین "نفاق و دورویی" به فرماندهی "یزید بن معاویه بن ابی‌سفیان" از یک طرف و "توحید و وحدانیت" به رهبری "حسین بن علی بن ابی‌طالب(ع)" از طرف دیگر، در عصر روز دهم محرم سال 61 هجری قمری با شهادت بنی‌هاشم و غیر بنی‌هاشم ظاهرا با غلبه جناح نفاق به پایان رسید. اما واقعیت این است که عاشورا و حماسه حسین(ع) نه تنها همچنان زنده مانده، بلکه حتی برای آزادگان غیرمسلمان نیز حیات‌بخش است. لعن نفرین خدا و فرشتگان و بشریت بر یزید و یزیدیان، و سلام و صلوات خدا بر حسین(ع) و یاران باوفایش باد. بازخوانی حادثه کربلا در یک نگاه و از زبان آمار برای اطلاع حسینیان:

 اول - آمار عمومی

1. مدت قیام حسین (ع) از روز امتناع از بیعت با یزید تا عاشورا 175 روز (مدینه 12روز، مکه 4 ماه و ده روز ، 23 روز بین راه مکه تا کربلا و 8 روز کربلا)

2. نامه رسیده از کوفه 12000، بیعت با مسلم بن عقیل در کوفه 18 تا 40 هزار ذکر شده است

3. شهدای کربلا 111 نفر که 33 نفر از اولاد علی (ع) و بنی‌هاشم بودند

4. سرهای شهدا که بین قبایل تقسیم شد 78 نفر

5. زخم بر بدن حسین (ع) بعد از شهادت 33 زخم نیزه و 34 ضربه شمشیر غیر از تیر

6. سپاه کوفه 33 هزار نفر

7. مادر 9 شهید در صحنه کربلا شاهد شهادت فرزند خود بودند: رباب، زینب، زمله، بنت شلیل جیلیه، رقیه دختر علی (ع) و ام وهب

8. پنج  کودک نا بالغ در کربلا شهید شدند

9. هفت نفر در حضور پدرشان شهید شدند

10. زن شهید در کربلا؛ 15 زن در کربلا بودند که 5 نفر به دشمن حمله یا اعتراض کردند و "ام وهب" شهید شد

2 - تقسیم‌بندی شهدای واقعه کربلا :

اول) از اصحاب پیامبر(ص):2 نفر (انس بن حارث و عبدالله بن عبد ربه انصاری)

دوم) از یاران امام علی(ع):8 نفر(ابو ثُمامه عمرو بن عبد اللّه صائِدى، حبیب بن مُظاهر اسدى، زاهر، غلام عمرو بن حَمِق، عمّار بن ابى سلامه دالانى، سعد بن حارث خُزاعى، غلام امیر مؤمنان(ع)، عبد اللّه بن عُمَیر کَلْبى، کَردوس بن زهیر، نافِع بن هلال جملى)

سوم) از اهل‌بیت امام حسین(ع): 60 نفر که 18 نفر معروفند ولی 42 نفر در منابع نادر ذکر شده‌اند. شامل:

فرزندان امام علی (ع): 7 نفر (حسین، عباس، عبدالله، ابوبکر، عثمان، جعفر و محمد)

فرزندان امام حسن (ع): 3 نفر (عبدالله، ابوبکر و قاسم)

فرزندان امام حسین (ع): 2 نفر (علی اکبر و عبدالله(علی اصغر))

فرزندحضرت زینب(ع): 1 نفر (عون)

چهارم) از یاران امام حسین(ع): 84 نفر، 4 نفر به همراه غلام خود به علاوه 3 غلام از امام حسین(ع) و 3 غلام بدون حضور اربابشان.

3 - مادران و پدران ارجمند بعضی شهدای کربلا :

مادران بعضی شهدای هاشمی در کربلا:

1. فاطمه (س) 1 فرزند؛ (حسین )

2. ام البنین همسر علی (ع) 3 فرزند؛ (عباس، عبدالله، جعفر)

3. لیلا همسر حسین (ع)  1 فرزند؛ (علی اکبر)

4. رباب همسر حسین (ع) 1 فرزند؛ (علی اصغر)

5. ام ولد همسر علی (ع)  1 فرزند؛ (محمد)

6. ام ولد همسر حسن(ع)  1 فرزند

7. زینب(س) دختر علی(ع)  1 فرزند

8. رقیه دختر علی(ع)  1 فرزند             

پدران بعضی شهدای هاشمی در کربلا:

1. علی (ع): 7 فرزند و 7 نوه و 3 برادرزاده

2. عقیل: 3 فرزند و 2 نوه

3. حسین: 2 پسر و 3 برادرزاده و 2 خواهرزاده

4. حسن: 3 فرزند و 2 برادرزاده و 2 خواهرزاده

4 - اسامی شهدای بنی هاشم در کربلا:

1 ـ علی بن حسین ( اکبر ) بن علی (ع) 27 ساله/مادرش لیلا

2 ـ عبدالله بن علی بن ابی طالب 25 ساله/مادرش ام البنین

3 ـ جعفر بن علی بن ابی طالب 19 ساله/مادرش ام البنین

4 ـ عثمان بن علی ابن طالب 21 ساله/مادرش ام البنین

5 ـ محمد (اصغر) علی بن ابی طالب/ مادرش ام ولد یا اسماء

6 ـ عباس بن علی بن ابی طالب  پرچمدار حسین (ع) ـ (ابوالفضل) مادرش ام البنین

7 ـ عبدالله بن حسین بن علی بن ابی طالب (اصغر 6 ماهه) مادرش رباب

8 ـ ابوبکر بن حسن بن علی بن ابی طالب/مادرش ام ولد

9 ـ قاسم بن حسن بن علی بن ابی طالب

10 ـ عبدالله بن حسن بن علی بن ابی طالب  11 ساله/مادرش سلیل یا احتمالا ام ولد

11 ـ عون بن عبدالله بن جعفربن ابی طالب/مادرش زینب (دختر علی (ع) )

12 ـ محمد بن عبدالله بن جعفربن ابی طالب/مادرش خوصا

13 ـ جعفر بن عقیل بن ابی طالب/مادرش ام تغز

14 ـ عبدالرحمن بن عقیل بن ابی طالب/مادرش ام ولد

15 ـ عبدالله بن مسلم عقیل بن ابی طالب/مادرش رقیه دختر علی (ع)

16 ـ عبدالله بن عقیل بن ابی طالب/مادرش ام ولد

17 ـ محمد بن ابی سعید بن عقیل بن ابی طالب

18 ـ حسین بن علی(ع) سالار شهیدان

 کتابنامه

1.   طباطبایی‌نژاد سیدمحمود،گروه پژوهشی دانشنامه امام حسین(ع)،تابناک 7/9/91 به نقل از خبرگزاری فارس

2.   شمس‌الدین محمد مهدی، ترجمه هاشم‌زاده ناصر، انصارالحسین، انتشارات امیرکبیر/1364

3.   محدثی جواد، فرهنگ عاشورا

4.   دانشنامه ویکی پیدیا  http://fa.wikipedia.org

پانوشت

مقدمه

 حسین(ع) که نورش قبل از خلقت آدم ابوالبشر خلق شده بود[1]؛ از رسول خدا(ص) بود و رسول خدا نیز از او [2]، در نزد مسلمانان ، به ویژه شیعیان دارای جایگاه ویژه‌ای است که بسیار بسیار در وصف آن حضرت نوشته و گفته‌اند . اما این حسین کیست که آنان که در دین او نیستند نیز بدون اغراق در بیان صفات و ویژگیهای او و حرکت تاریخ‌ساز(عاشورای)[3] آن حضرت بازمانده‌اند؟ من باب مثال به ذکر 25 نکته از بیان بیست و پنج شخصیت "غیر مسلمان" در باره خامس آل عبا اکتفا می‌شود:

1 – جستیس آ.راسل[4]:

ای زمین برهنه و خشک کربلا که در تو نه علفی است و نه سبزه‌ای،

برای ابد آهنگ حزن و اندوه بر تو پوشیده باد،

زیرا در سرزمین تو بدن مقدس و پاره پسر فاطمه افتاده است که روح خویش را به خدا تقدیم نمود.

ای دیده ، خوابگاه حسین بن علی است این؟

یا منزل معالی و معموره علاست؟( اوحدی مراغه‌ای)

2 – گابریل انکری[5]:

به جای این که واقعه کربلا، موجب ترس طرفداران حسین و علی شود ، شجاعت شیعیان را برانگیخت.

به قول ملک‌الشعرای بهار:

حسین آن که از رُخش دل شیعه روشن است

به تاریکی ضلال، رُخش نور معلن است

3 – آنتوان بارا[6]:

حماسه حسین(ع) تنها مختص شیعه و سنی و مسلمان نیست، بلکه متعلق به هر مؤمن است ؛ ... حسین در قلب من است.

4 - بارتولومو[7]:

از روزی که یزید به جای پدر در دمشق نشست، فسق و فجور در دستگاه او علنی شد ... حسین مشاهده می‌کند که حکومت ظلم و فساد به زودی اسلام را از بین خواهد برد؛ از این رو تصمیم گرفت برای نجات اسلام از ظلم و ستم، اقدام کند.

5 – ادوراد براون[8]:

آیا قلبی پیدا می‌شود که وقتی در باره کربلا سخن می‌شنود ، اندوهناک نگردد؟ حتی غیرمسلمانان نیز نمی‌توانند پاکی روحی را که در این جنگ تحت لوای اسلام تجلی یافت انکار کنند.

6 – کارل برو کلمان[9]:

شهادت حسین علاوه بر نتایج و اثرات سیاسی ، موجب تحکیم و اشاعه مذهب شیعه گردید و این مذهب مرکز و مظهر تمایلات ضد غرب شد.

7 - ال.ام.بوید[10]:

در طی قرون، افراد بشر همیشه جرأت ، پردلی ، عظمت روح، بزرگی قلب و شهامت را دوست داشته‌اند و نتیجه همین ارزشهاست که آزادی و عدالت هرگز به نیروی ظلم و فساد تسلیم نمی‌شود. این بود شهامت و این بود عظمت حسین و من مسرورم با کسانی که این فداکاری عظیم را از دل و جان ثنا می‌گویند ، همنوا بوده‌ام، هرچند که 1300 سال از آن تاریخ گذشته است.

8 – پورشو تامداس توندون[11]:

این فداکاریهای عالم از قبیل شهادت حسین سطح بشریت را ارتقاء بخشیده است و شایسته است که خاطره آن همیشه بماند و یادآوری شود.

9 – جبران خلیل جبران[12]:

حسین چراغ فروزنده‌ای برای همه ادیان است.

10 – جرج جرداق[13]:

آن غیرتمندی که تا این پایه به ناموس مردمان اهتمام می‌ورزید و در حمایت از همسر و خانواده و دیگران لحظه‌ای از مجاهدت باز نمی‌ایستاد ، چون در میدان رزم یکه و تنها ماند و از زخم شمشیر و نیزه و زوبین بر زمین نشست و اوباش کوفه و سربازان مزدور دستگاه حاکم را دید که از هر سو به سرپناه(خیمه) زن و فرزندانش حمله‌ور هستند ، دست پولادین خونین بر آورد و فریاد زد که : هان ای نامردان ! اگر دین ندارید ، در زندگی آزاده باشید.

11 – فردریک جمس[14]:

درس حسین و هر قهرمان شهید دیگر این است که در دنیا اصول ابدی عدالت، ترحم و محبت وجود دارد که تغییرناپذیرند و هم‌چنین هر گاه کسی برای این صفات ابدی مقاومت کند و در راه آن پافشاری نماید، آن اصول همیشه در دنیا باقی و پایدار خواهد ماند.

12 - جوزف حرب[15]:

آقایان! مسیحیت من بدون حسین کامل نمی‌شود . هر آئینی – چه آسمانی و چه غیرآسمانی – اگر شخصیتی چون حسین نداشته باشد، دینی زمینی است و از بهشت بی‌بهره.

13 – موریس دو کبری[16]:

اگر مورخین ما، حقیقت این روز را می‌دانستند و درک می‌کردند که عاشورا چه روزی است ، این عزاداری را مجنونانه نمی‌پنداشتند؛ زیرا پیروان حسین به واسطه عزاداری او دانستند که پستی و زیردستی و استعمار و استثمار را نباید قبول کنند، چون شعار رهبر و سرور آنها، تن ندادن به ظلم و ستم بود . اندکی ژرف بیاندیشیم  و بررسی کنیم که در مجالس عزاداری حسین چه نکات دقیق حیات‌بخشی مطرح می‌شود!

14 – چارلز دیکنز[17]:

اگر منظور حسین جنگ در راه خواسته‌های دنیایی بود ، من نمی‌فهمم چرا خواهران و زنان و اطفالش به همراه او بودند؟ پس عقل حکم می‌کند که او فقط به خاطر دینش فداکاری خویش را انجام داد.

15 – جرج زکی[18]:

"سلام بر کربلا"؛ جوانمردا، آمده‌ام تا پوزش بخواهم ؛ بخشش از تو است و شعر با تو گوارا می‌شود.

ای کربلا ؛ خاک تو چه‌قدر عطرآگین شده! شمیم پرستش و عبادت از تو به مشام می‌رسد.

ای سرزمین کرامات که شعله تو هیچ‌گاه خاموش نشده است ...!

صائب تبریزی چه زیبا سرود:

مظهر انوار ربانی ، حسین بن علی

آن که خاک آستانش دردمندان را شفاست

16 – جرجی زیدان[19]:

پس از رحلت پیامبر ... حب جاه و مال بر فضایل اخلاقی ، فایق آمد و افکار و آرای آل علی در میان چنان مردمی بی‌اثر ماند. چنان‌که مردم کوفه به خاطر جاه و مال، بیعتی را که با حسین بن علی کرده بودند، در هم شکستند و به این نیز اکتفا نکردند و او را کشتند.

17 – بولس سلامه[20]:

حق چنان در من مسیحی جوشید که از شدت محبتش مرا شیعه علی خواندند، ای آسمان گواه باش و ای زمین شهادت بده که من علی را دوست می‌دارم ... .

من مسیحی را حسین به گریه انداخت و قطرات اشک از افق چشمانم تابید و درخشید. هرگز حال آن‌که که از دور به آتش می‌نگرد با حال آن‌که بر روی هیزم می‌سوزد یک‌سان نیست.

18 – رشاد سلامه[21]:

در کربلا بانگی برخاست و با خون حسین آبیاری شد که گوش قلب‌ها آن را می‌شنود و عقل و فکر را مدهوش می‌سازد.

19 – توماس کارلایل[22]:

بهترین درسی که از تراژدی کربلا می‌گیریم این است که حسین و یارانش ایمان استوار به خدا داشتند. آنها با عمل خود روشن کردند که برتری عددی در جایی که حق با باطل رو به رو می‌شود اهمیتی ندارد . پیروزی حسین با وجود اقلیتی که داشت باعث شگفتی من است.

20 – سلیمان کتانی[23]:

قیام حسینی جز انقلابی معنوی برای در هم کوبیدن ظلم و جهالت نبود، دیروز برادرش حسن الگویی سپید عرضه کرده بود و روز دیگر او الگویی سرخ ارائه می‌کرد و هر دو الگو از مصدری واحد مشتق شده بودند که مصدر بزرگ‌تری برای بر پا ساختن جامعه‌ای استوار بود؛ ... .

21 - مهاتما گاندی[24]:

من زندگی حسین آن شهید بزرگ اسلام را به دقت خوانده‌ام و به صفحات کربلا توجه کافی کرده‌ام ، بر من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستی از روش او پیروی کند.

22 – ادوارد گیبون[25]:

در طی قرون آینده، برای بشریت و در سرزمین‌های مختلف ، شرح صحنه حزن‌آور مرگ حسین موجب بیداری قلب‌ها خواهد شد.

23 – توماس ماساریک[26]:

گر چه کشیشان ما هم از ذکر مصائب حضرت مسیح مردم را متاثر می‌سازند، ولی آن شور و هیجانی که در پیروان حسین یافت می‌شود در پیروان مسیح یافت نخواهد شد. مانند این است که مصائب مسیح در برابر مصائب حسین مانند پر کاهی است در مقابل یک کره بزرگ.

24 – ایروینگ واشنگتن[27]:

در زیر آفتاب سوزان سرزمین خشک و بر ریگ‌های تفدیده]تفتیده[ عراق ، روح حسین فناناپذیر است؛

ای پهلوان

و ای نمونه شجاعت

و ای شهسوار من،

ای حسین!

25 – توماس مان[28]:

اگر فداکاری مسیح و حسین با هم مقایسه شود ، حتما فداکاری حسین پرمغزتر و با ارزش‌تر جلوه خواهد کرد، زیرا روزی که مسیح می‌خواست فدا شود زن و فرزند نداشت و در فکر آنان نبود که بعد از او به چه سرنوشتی دچار خواهند شد . اما حسین زن و فرزند داشت و بعضی از آن‌ها خردسال بودند و به پدر احتیاج داشتند.

پانوشت